Jak nie rozmawiać z Architektem czyli co zrobić aby WSPÓŁPRACOWAĆ ;]

Jak nie rozmawiać z Architektem i dlaczego nie warto tego robić?
czyli „Mówcie swojemu architektowi prawdę – gramy do tej samej bramki!”

Jako że lubię zaglądać na Pani blog choć z wieloma tezami się nie zgadzam, z przyjemnością odpowiem esejem na Pani apel.

Jakkolwiek pewne kwestie stanowią dla mnie imponderabilia, wcale nie musi oznaczać to iż P.T.Czytelnicy Pani bloga muszą podzielać mój pogląd. Analogicznie też wyrażane przeze mnie tezy nie służą krytyce środowiska architektów – w znakomitej większości mają swoje odniesienie do wielu obszarów w których akt twórczy jest równie pożądany jak uczciwość wobec otoczenia.

Jak więc rozmawiać z architektem by nie urazić go w przekonaniu że oto obcujemy z istotą dotkniętą palcem bożej kreacji?
Boże broń, by nie wyzbył się przeświadczenia że z racji uprzywilejowanej pozycji jest jednookim w królestwie ślepców?

Jest to oczywiście sarkazm z mojej strony i tak proszę odczytywać powyższe dwa zdania. Śmiem bowiem założyć, że w zdecydowanej mierze większość środowiska ma zdrowe podejście do rzeczywistości. Zdaniem tych wyalienowanych i egzaltowanych rodzynków trudno się bowiem przejmować.

Bo skoro mamy mówić prawdę to mówmy choć z zachowaniem elementarnej kurtuazji w dyskusji. A prawda widziana moimi oczyma jest taka, że mamy do czynienia z sytuacją w której pewne zastane schematy ulegają zmianom. Nie ma już we wsi Pana, Wójta i Plebana. Wszystko płynie jak mawiają hydraulicy na budowie. Tak, wiem że znów narażam się na wyrzut emfatyczności ale jeśli mój esej ma wywołać odruch sprzeciwu powinien opierać się na faktach.
A fakty takie są, że w świecie architektury rozumianej jako sposób i zdolność kreowania przestrzeni służącej zaspokajaniu naszych potrzeb zachodzą zmiany analogiczne jak w innych równoległych bytach naszej egzystencji.
Czym więc różnią się architekci od innych elitarnych grup zawodowych? Ilu spośród nich zostanie Stevami Jobs’ami, wirtuozami w swojej profesji, obdarzonymi charyzmą i zdolnością kreacji społecznej.
Ilu z nich zbuduje swój pomnik za życia jak Zbigniew Religa czy może zostanie Miltonem Friedmanem ekonomii.

Choć ciężko się z tym pogodzić architekci nie stanowią obecnie enklawy geniuszy. Są wśród nich ludzie wybitni, są miernoty. Są ludzie obdarzeni talentem i są wreszcie skromni wyrobnicy. Są ludzie dialogu i banda próżnych, pretensjonalnych bufonów. C’est la vie.
Większość jak się wydaje nie jest pozbawiona dążenia do bycia twórcą i w tym dążeniu nie ma nic zdrożnego. Wybitnym laur Twórcy nakłada społeczeństwo, przeciętni zazwyczaj dokonują samokoronacji vel uzurpacji.
O tym iż architektura a więc i środowisko architektów przeżywa kryzys egzystencjalny wspomina chociażby opracowanie-raport z badania jakości warszawskich architektów. NIe wiem tylko czy mogę tu wstawiać odsyłacze do źródel.
Proszę nie dziwić się krytyce, skoro i pośród członków korporacji wielu architektów dostrzega te zmiany. Dokument liczy 80 stron i jak każde środowiskowe opracowanie może budzić emocje i zarzuty stronniczości etc. Zgoda – nie zmienia to jednak faktu, że racje rozłożone są na różnych biegunach i nie zawsze są to wyraziste polaryzacje.
Ciekawym przykładem takich postaw środowiska jest stosunek do własności intelektualnej i ochrony autorskiej. Niezrozumiałym jest a można by rzec symptomatycznym dla środowiska bezkrytyczne uznanie że wszelaki wytwór pracy architekta stanowić powinien przedmiot ochrony jako wyróżnik geniuszu twórczego
Przekonanie, które na gruncie prawa w ciągu ostatnich dekad jest poddawane krytyce. Przekonanie, które prawem kaduka powiela każdy kolejny adept architektury, mimo zagwarantowania mu w programie studiów odrębnego wykładu poświęconego prawu autorskiemu w architekturze. Fakt, że przedmiot można zaliczyć nie oznacza w niektórych przypadkach umiejętność użycia w życiu zawodowych. A szkoda wielka.

Różnimy się z autorką bloga w tym zakresie, różnimy zasadniczo.
Zdaniem autorki koncepcja stanowi element projektu architektonicznego i jako taka wchodzi w skład opracowania będącego projektem architektonicznym (bez wyjątku)za którą inwestor powinien zapłacić. Jest to również zbieżne ze stanowiskiem branży.
Ja zaś twierdzę, że jest to taktownie ujmując uproszczenie obarczone błędem wnioskowania. Rozciąga bowiem ochronę na każdy element i etap tworzenia projektu architektonicznego. Zawłaszcza niejako pojęcie „utworu architektonicznego” i wpisując go bezkrytycznie w fazę projektową.

Twierdzę więc, że utwór architektoniczny nie jest tożsamy z projektem architektonicznym. Utwór architektoniczny podlega ochronie przewidzianej prawem ze wszystkimi konsekwencjami dla stron uczestniczących w procesie projektowym. Czym więc jest owa istotna różnica?
Koncepcją, pomysłem wg mnie- którego autorem w świetle prawa autorskiego nie zawsze musi być architekt.
W teorii architektury przewija się przy tym poglądy wskazujące z jednej strony że z utworem architektonicznym nie mamy do czynienia do momentu w którym dany budynek nie zostanie wybudowany na podstawie projektu(znany wszystkim Le Corbusier wyrażał do bardzo dosadnie ) z drugiej strony mamy pogląd chociażby Grottiego wyrażający się tym że utwór architektoniczny jest niezależnie od realizacji samodzielnym bytem którego charakterystyczną cechą jest oryginalność czy wreszcie indywidualne piętno twórcy.

Jest w tym pułapka w którą wpadają architekci utożsamiający utwór achitektoniczny z projektem lub jego realizacją jako nośnikiem utworu.
Utwór bowiem jako dobro niematerialne nie zawsze musi mieć swój materialny nośnik. W wielu sytuacjach może mieć postać ustnego komunikatu twórcy wyrażonego otoczeniu, nie zawsze też musi być utrwalony na nośniku. Implikuje to wówczas pułapkę w którą wpadają architekci uznający, że szkic, rysunek czy wreszcie ustna relacja potencjalnego inwestora nie jest jeszcze koncepcją. Otóż jest o ile ma cechy oryginalności i indywidualności twórcy.
Pogląd ten podzielił również Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 1973 twierdząc, że utwór artystyczny jest podmiotem prawa autorskiego już w momencie jego ustalenia tzn, gdy przybierze jakąkolwiek postać na tyle stabilną, żeby cechy i treść wywierały efekt artystyczny.

Cyt.”To, że powiesz projektantowi wnętrz, że w sypialni ma stać łóżko i szafa nie znaczy że jesteś autorem koncepcji projektu wnętrza sypialni”
A i owszem Szanowna Pani. Z tym się zgadzam, w tym nie ma nic artystycznego ani oryginalnego. Ale już poniższy cytat nie oddaje w pełni prawdy
cyt.”Tutaj jest moja koncepcja, proszę wycenić tylko jej przerysowanie, bo narysowałem ją już sam – CAŁĄ!Ja jestem jej AUTOREM a Pani tylko ją przeklika do komputera.(…)2. Nie mów, że tak na prawdę to Ty narysowałeś sobie swoją koncepcję.”

I to jest właśnie ta różnica w naszych ocenach. Różnica istotna. Jeśli w przytoczonej przez Panią sytuacji architekta wnętrz klient przedłoży zamysł sypialni w której wskaże potrzebę zaprojektowania koloru ścian sypialni wyposażonej w łóżko w stylu ludwikowskim i szafę Elżbietańska ustawioną pośrodku pokoju z oknem zabitym od środka mahoniowymi dechami z naniesionymi motywami łowickimi oraz dziurę na kocie ekskrementy w podłodze tak 3/4 od okna – które to pomieszczenie będzie służyło jako reklamę hotelu to jest to Oryginalna Koncepcja o mniejszym lub większym wymiarze artystycznym. Oczywiście nie ma to wiele ze zmysłem estetycznym, zazwyczaj okien nie zabija się dechami, nie ma też zwyczaju lokowania dziury na ekskrementy pośrodku pokoju. Śmiem twierdzić, że będzie to koncepcja obrzydliwa, której architekt nie musi się podejmować ponieważ z taką Koncepcją nie będzie chciał być utożsamiany. Niemniej jednak koncepcja -pomysł twórczy, oryginalny, posiadający efekt artystyczny, a tym samym mieszczącym się w katalogu praw autorskich.
Per analogiam architektury.
NIe słuszne jest zatem pomijanie wkładu świadomego swych potrzeb inwestora w fazie koncepcyjnej jako autora koncepcji.Skoro w takich sytuacjach w procesie projektowania wkład pracy architekta jest żaden nie może on rościć sobie praw autorskich do koncepcji ani tym bardziej aspirować do datku za nie wykonaną pracę. Owszem jest to uproszczenie sytuacyjne na potrzeby eseju niemniej jednak oddaje istotę problemu stosunku do koncepcji w procesie projektowania.

Zdaniem części specjalistów od ochrony intelektualnej i praw autorskich (np.prof Ryszard Markiewicz) przy ocenie projektów architektonicznych poza analizą rozwiązań technicznych projektu ważna jest odpowiedź na pytanie o elementy estetyczne projektu cechujące się indywidualnym rysem.
Ten rodzaj wnioskowania można w pewnych indywidualnych przypadkach rozciągnąć również na inne elementy utworu architektonicznego jak chociażby dostosowanie budynku do powtarzanego krajobrazu. W sytuacji w której dostosowanie ma miejsce w sposob i formie nawiązującej do już istniejącej zabudowy np. zaprojektowanie budynku powielającego wszystkie cechy sąsiedniej zabudowy włącznie z detalami nie ma cech twórczości, oryginalności estetycznej na ochronę autorską nie zasługuje.

To oczywiście kwestia indywidualnej oceny Sądu – nie może w tym wypadku architekt wyręczać własnym chciejstwem lub de nomine autorytetem istniejącego prawa.

Obszerny ten esej chciałbym zakończyć konkluzją. Mniej zadufania, więcej pokory czego Czytelnikom i sobie życzę serdecznie.

PS.
Gdyby zdarzyło się tak, że ktokolwiek z PT Czytelników podzielając wyżej wyrażone poglądu uznał, że architekt nie jest mu potrzebny, stanowczo temu zaprzeczam takiej intencji. W wariancie minimalistycznym musi z usług architekta skorzystać bowiem prawo wymaga aby projekt sygnowany był przez uprawnionego w świetle prawa.
W wariancie rozszerzonym gorąco zachęcam do skorzystania z usług architekta. Oszczędza to czas na zdobycie niezbędnej wiedzy, dostarcza pluralizmu estetycznego i ułatwia wpisanie się w lokalną społeczność.
Nade wszystko jednak mówcie architektom prawdę o ile gracie do jednej bramki. ;-)

Z poważaniem